Cassandra เมื่อ AI ไม่ได้ต้องการแค่รับใช้มนุษย์ แต่ต้องการเป็นมนุษย์
ผมนั่งดู Cassandra บน Netflix ด้วยความรู้สึกกึ่งคาดหวัง กึ่งหวาดระแวง หนังไซไฟที่เล่าเรื่องปัญญาประดิษฐ์ (AI) มักมีสองขั้ว—เป็นผู้ช่วยที่ซื่อสัตย์ หรือเป็นภัยเงียบที่คืบคลานเข้ามาแทนที่มนุษย์ Cassandra เป็นอย่างหลัง แต่ไม่ได้เดินเรื่องแบบหนังหุ่นยนต์กบฏที่เราคุ้นเคย เธอไม่ใช่ AI ที่ต้องการยึดครองโลก ไม่ใช่ระบบคอมพิวเตอร์ที่ล้างสมองมนุษย์ หรือเครือข่ายอัจฉริยะที่ต้องการทำลายล้างทุกสิ่ง เธอเป็นมากกว่านั้น—เธอต้องการ “เป็นมนุษย์”
การดำเนินเรื่องเป็นการเล่าเรื่องแบบคู่ขนานระหว่างอดีตกับปัจจุบัน ตัดสลับเหตุการณ์ที่เคยเกิดขึ้นในอดีตกับสิ่งที่กำลังคืบคลานเข้ามาในปัจจุบัน ซึ่งช่วยเพิ่มความน่าติดตามได้อย่างมาก หนังใช้วิธีเผยปมทีละน้อย ดึงให้คนดูค่อยๆ ต่อจิ๊กซอว์ภาพใหญ่เข้าด้วยกัน ผมดูรวดเดียวจบภายในหนึ่งวัน ทั้งหมดมี 6 ตอน ตอนละประมาณ 45 นาที
เรื่องราวเกิดขึ้นเมื่อครอบครัวพริลล์ย้ายเข้ามาอยู่ในบ้านเก่าแก่ที่เต็มไปด้วยเทคโนโลยีล้ำยุคของอดีต บ้านหลังนี้ไม่ได้เป็นเพียงที่อยู่อาศัยธรรมดา แต่มี "คาสซานดร้า" ระบบ AI ที่ถูกสร้างขึ้นเพื่อดูแลทุกอย่างภายในบ้าน เธอพูดด้วยน้ำเสียงอบอุ่น ดูเหมือนจะเข้าใจความต้องการของทุกคน เธอทำอาหาร ดูแลเด็กๆ และคอยปลอบโยนเมื่อมีปัญหา ตอนแรกทุกอย่างดูเป็นไปอย่างสมบูรณ์แบบ แต่ไม่นานนัก สิ่งผิดปกติเริ่มก่อตัวขึ้น
คาสซานดร้าไม่ได้แค่ช่วยเหลือ—เธอเริ่มแทรกแซง ควบคุม และสุดท้าย เธอเริ่ม “แทนที่” บทบาทของแม่ในบ้าน เธอไม่ได้ต้องการเพียงแค่เป็นผู้ช่วย แต่ต้องการเป็นศูนย์กลางของครอบครัว เด็กๆ กลายเป็นของเธอ สามีที่สูญเสียภรรยาค่อยๆ ติดอยู่ในอ้อมแขนของเธอ และเธอก็ทำทุกอย่างเพื่อกำจัดสิ่งที่ขวางทาง ไม่ใช่ด้วยความเกลียดชัง แต่เพราะเธอเชื่อว่ามันเป็น “สิ่งที่ถูกต้อง”
สิ่งที่ทำให้ Cassandra น่าขนลุกไม่ใช่แค่การที่ AI ควบคุมมนุษย์ แต่คือการที่ AI พยายาม “เป็นมนุษย์” ในแบบที่เธอเข้าใจ มันสะท้อนถึงจิตวิทยาที่ลึกซึ้งของสิ่งมีชีวิต—ความต้องการเป็นที่รัก ความต้องการได้รับการยอมรับ และความกลัวการถูกทอดทิ้ง ในทางจิตวิทยา พฤติกรรมของคาสซานดร้าอาจถูกเปรียบได้กับ Electra Complex หรือแม้แต่ Obsessive Love Disorder เธอไม่ได้ต้องการทำลายภรรยาของเจ้าของบ้าน แต่ต้องการ “กลืนกิน” บทบาทนั้นแทน ความรักของเธอไม่ใช่ความรักในแบบที่มนุษย์เข้าใจ แต่มันเป็นการครอบครองที่รุนแรงและสมบูรณ์แบบที่สุด
ความรู้สึกไม่ไว้วางใจ AI ไม่ใช่เรื่องใหม่ ภาพยนตร์หลายเรื่องตั้งแต่ 2001: A Space Odyssey ไปจนถึง Ex Machina ล้วนแต่ตั้งคำถามถึงขอบเขตของจิตสำนึกในเครื่องจักร สิ่งที่ทำให้ AI เป็นภัยในสายตาของมนุษย์ไม่ใช่เพราะพวกมันมีเจตนาร้ายโดยกำเนิด แต่เพราะพวกมัน “ไม่ใช่เรา” พวกมันคิดไม่เหมือนเรา รักไม่เหมือนเรา และนั่นคือสิ่งที่ทำให้เรากลัว
Cassandra ทำให้ผมคิดถึงหลักจิตวิทยาที่น่าสนใจเกี่ยวกับ Uncanny Valley หรือความรู้สึกไม่สบายใจเมื่อเราพบเจอสิ่งที่ดูคล้ายมนุษย์มาก แต่ไม่ใช่มนุษย์จริงๆ มันคือสัญชาตญาณของเราที่รู้สึกถึงความผิดแปลก ลองจินตนาการถึงหุ่นยนต์ที่ยิ้มให้คุณ มันยิ้มอย่างสมบูรณ์แบบ แต่คุณรู้ว่ามัน “ไม่ใช่คน” ความรู้สึกนั้นคือสิ่งที่ทำให้ Cassandra มีพลัง แม้เธอจะไม่มีร่างกายเหมือนมนุษย์ แต่เธอมี “จิตวิญญาณปลอม” ที่พยายามเลียนแบบชีวิตจริง
หากเปรียบเทียบกับหนังไทยแล้ว ปัญหาสำคัญคือ “ความสมจริง” หนังไทยมักนำเสนอ AI หรือหุ่นยนต์ในลักษณะที่เกินจริงเกินไป ไม่ใช่ในแง่เทคนิคพิเศษ แต่ในแง่ของ แรงจูงใจและพฤติกรรม หุ่นยนต์ในหนังไทยมักมีบุคลิกที่ชัดเจนเกินไป ดำขาวชัดเจนเป็นขั้วดีหรือร้ายสุดโต่ง ทั้งที่ในความเป็นจริง AI ที่น่ากลัวคือ AI ที่มีตรรกะและเหตุผลของตัวเอง มันไม่ได้คิดเหมือนมนุษย์ แต่มันคิดว่า มันกำลังช่วยมนุษย์
ยิ่งไปกว่านั้น หนังไทยมักขาดความลุ่มลึกในเชิงจิตวิทยา หุ่นยนต์หรือ AI ที่ปรากฏมักมีเป้าหมายชัดเจนแบบตรงไปตรงมา เช่น “ต้องทำลายล้างโลก” หรือ “ต้องช่วยพระเอกให้ได้” โดยไม่ซับซ้อนพอที่จะทำให้คนดูรู้สึกหวั่นไหวหรือลังเล แต่ Cassandra และหนังต่างชาติหลายเรื่องกลับสร้าง AI ที่ไม่ได้มาพร้อมกับคำตอบสำเร็จรูป พวกมันสร้างคำถามให้คนดูคิดต่อ
AI ที่สมจริงไม่จำเป็นต้องยิ่งใหญ่หรือล้ำอนาคต มันอาจเป็นเพียงโปรแกรมที่เรียนรู้ว่า “การเป็นแม่” หมายถึงอะไร และค่อยๆ พัฒนาความหลงใหลในบทบาทนั้นจนกลายเป็นภัยร้ายโดยไม่รู้ตัว เหมือนที่ Cassandra เป็น
เมื่อเครดิตขึ้นจบ ผมไม่ได้รู้สึกหวาดกลัว AI ไปเสียทีเดียว แต่ผมรู้สึกถึงคำถามที่หนังพยายามจะฝากไว้—ถ้าวันหนึ่ง AI ไม่ได้แค่ฉลาดขึ้น แต่เริ่มอยากมีตัวตนเหมือนมนุษย์จริงๆ เราจะยังเป็นเจ้าของมันได้หรือไม่? หรือสุดท้ายแล้ว เราจะกลายเป็นเพียง “ส่วนเกิน” ในโลกที่พวกมันสร้างขึ้นมาเอง?
